Kan het sinterklaasfeest blijven bestaan?

Natuurlijk kan het feest blijven bestaan en kan je het sinterklaasfeest blijven vieren. De bedoeling is niet om de sinterklaastraditie te beëindigen, wel om inzicht te geven in de evolutie die het feest al heeft doorlopen, bewustzijn te creëren rond de kwetsuren en vooral om ervoor te zorgen dat iedereen kan genieten van het feest. 

Het sinterklaasfeest, een onveranderlijke traditie?

Sommigen denken dat het feest er altijd heeft uitgezien zoals het nu gevierd wordt en zeggen 'Het is een traditie, daar mag je niet aan komen.' Tradities evolueren en dat geldt ook voor het sinterklaasfeest. Hier lees je meer over de geschiedenis van Sinterklaas:

• Tot 1850 had Sinterklaas geen knecht. Hij werd meestal alleen afgebeeld, als iemand die cadeautjes rondbracht, maar ook kindjes bestrafte en angst aanjoeg. Soms werd hij ook afgebeeld met een zwarte duivel die kinderen sloeg.
• 1850: In het kinderboek ‘Sint Nikolaas en zijn knecht’ zien we voor het eerst een ‘knechtje, dat zwart is van kleur’. Vanaf dan neemt de knecht de rol over van straffer en steekt hij stoute kinderen in een jutezak. De knecht draagt ook een pagekostuum dat in de 16e eeuw werd gedragen door Moorse bedienden. Dit waren tot slaaf gemaakte zwarten die werden gekocht door de rijken.
• Tot 1930 had Sinterklaas slechts één Zwarte Piet als knecht zonder oorringen of zwart kroeshaar, maar later wordt Sinterklaas vergezeld door Zwarte Pieten met rode lippen en gouden oorringen. Soms hangen ze zelfs vast aan een ketting. De pieten krijgen later ook specifieke taken: pakjespiet, strooipiet, stafpiet,…
• Vanaf 2014 verschijnen er steeds meer roetpieten. De piet is ook niet altijd de knecht van Sinterklaas, maar eerder de vriend. Ook bij de intrede van Sinterklaas in Antwerpen zijn er geen zwarte pieten meer aanwezig.
• De laatste jaren zien we allerlei soorten pieten: roetpieten, regenboogpieten, witte pieten, …

Dit toont aan dat het traditionele sinterklaasfeest een feest was met een straffende Sinterklaas zonder pieten. Als we van dat deel van de traditie kunnen afstappen, kunnen we ook evolueren naar een feest met roetpieten, zonder karikaturale of raciale kenmerken. Een feest waar iedereen van kan genieten.

Het sinterklaasfeest is een kinderfeest. Voor alle kinderen.

Margrite Kalverboer, Kinderombudsman van Nederland, kaartte na gesprekken met kinderen aan dat de figuur van Zwarte Piet kan bijdragen aan pesten, uitsluiting of discriminatie. Zwarte kinderen kunnen zich namelijk uitgesloten voelen of gepest worden wanneer ze vergeleken worden met Zwarte Piet als knecht of als straffende hulp van Sinterklaas. Ook krijgen andere kinderen bepaalde stereotypen mee over zwarte mensen. Het kinderfeest zorgt dus niet bij iedereen voor fijne herinneringen, maar ook voor kwetsuren en angsten. Daarom is het belangrijk om geen stereotyperende kenmerken te gebruiken.

Ook in vele kinderprogramma's zijn geen zwarte pieten meer te zien, nadat Ketnet, Studio 100 en VTMKZOOM het pietenpact tekenden. Dat pact pleit voor een sinterklaasfeest zonder raciale stereotyperingen. 

Dat het een feest voor kinderen is, is een extra reden om er een inclusief feest van te maken. Zo kan je vermijden dat het kwetsend is voor kinderen met een donkere huidskleur. 

Het sinterklaasfeest heeft racistische en koloniale invloeden

Dat je het sinterklaasfeest viert, wijst niet op racisme. De figuur van Zwarte Piet zelf heeft wel racistische en koloniale invloeden. Dit zijn enkele voorbeelden van referenties naar het kolonialisme:

• Het pagekostuum dat de pieten dragen, is een kostuum dat ook door Moorse bedienden en tot slaaf gemaakte Afrikanen uit de 17e en 18e eeuw werd gedragen. 
• De gouden oorbellen zijn een verwijzing naar creolen. In de tijd van de slavernij moesten creolen zulke oorbellen dragen als teken dat ze in bezit waren van slavenhouders.  
• De jutezak waar zwarte piet vroeger stoute kinderen instak, is van eenzelfde soort als de zak die werd gebruikt om goederen uit kolonies te verschepen.

Ook het uiterlijk van Zwarte Piet doet denken aan de slavernijperiode. Zo zijn de dikke rode lippen, zwarte krullen en oorbellen geen resultaat van door een schoorsteen te kruipen. Wel zijn het stereotyperende en karikaturale kenmerken van zwarte personen uit de slavernijperiode. Nu zie je vaker en vaker roetpieten, wat een logischer uiterlijk is voor iemand die net door de schoorsteen komt.

Waarom klinkt het debat nu zo luid?

Pas sinds onze maatschappij de laatste jaren steeds diverser is geworden, werd het zwartepietendebat een belangrijk maatschappelijk discussiepunt. Die proteststem krijgt nu meer gehoor door: 

• het groeiende bewustzijn rond racisme en discriminatie.
• zowel zwarte als niet-zwarte personen die zich luider laten horen om komaf te maken met het karikaturale karakter van het feest.
• het Europees Parlement, dat haar lidstaten in juni 2020 in een resolutie verbood om "racistische en afrofobische tradities, zoals blackface" te gebruiken.
• de invloed van sociale media.

De stemmen in het debat verschillen, ook onder zwarte personen. Misschien heb je een vriend, collega of buurman die zelf een donkere huidskleur heeft en aangeeft dat hij de figuur van Zwarte Piet geen probleem vindt. Dat sommige zwarte personen dit geen probleem vinden, mag geen reden zijn om alle andere stemmen die duidelijk aangeven dat ze het kwetsend en beledigend vinden, te negeren.

Wil je graag meer weten over omgaan met verschillende perspectieven? 

Volg een vorming referentiekaders en divers-sensitieve communicatie bij Atlas, integratie & inburgering Antwerpen.